ĎESKÎNŤEK ĎE ÎNTORSURĂ |
VRAĆANJE ČINI |
| Pļekă [Ĭon] Sîmbătă ďimińaţă, Pe drum, pe kaļe, Pe drumu al mare, Pe ĭarbă ńekălkată, Pe roo ńeskuturată, Pănă la fîntîna lu Ĭordan Akolo kare erea? Dumńezău ku Maĭka Prečista. Kînd pe [Ĭon] îl văzură, Şi măĭ bińe ļe părură, Ďe mîńeka kămăşi îl luară, În žgĭabu ďe aur îl lăpădară, Ďe urăčuń, Ďe făkăturĭ Ďe ďeskîntăturĭ, Ďe boaļe Ďe primežurĭ răļe, Ďe visurĭ greļe Îl luară, îl spălară, Îl kurară. Îl lăsară kurat, Luminat Ka sťaua ďin čer pikat. |
Pošao [ Jon] u subotu ujutru Drumom, stazom, Drumom velikim, Po travi negaženoj, Po rosi neotrešenoj, Do izvora Jordanovog, Ko mi tamo bejaše? Bog sa Majkom Prečistom. Kada [Jona] videše, Veoma se sažališe, Za rukav košulje ga uzeše, U zlatni valov baciše, Od mržnje, Od čini, Od vražbina, Od bolesti, Od opasnosti, Od teških snova, Okupaše, Očistiše. Ostaviše ga čistog, Sjajnog, Ko da je zvezda se neba pala. |
* K o m e n t a r: Bajalica kojom se vraćaju bačene čini.
Kazivač: Slobodanka Rajković, (Ljubičevac, Kladovo, r. 1940. god.) Zapis: D. Balčanović, 27.12.2011. [Dun.] (Prevod: Durlić) Zapis obradio: D. Balčanović Mesto: Ljubičevac Opština: Kladovo
ĎESKÎNŤEK ĎE SKRISĂ |
BAJALICA ZA ZAPISANO |
| Tu kămaşe, Ďe kînd ť-aĭ ţăsut, Şi ť-aĭ făkut, Şi ť-aĭ purtat, Ńič o službă nu ţ-am dat, Da la asta sară mare, Să-ţ dau o službă tare. Să služeşť, Da să nu tunžeşť: Să ťe fač balaurel pe čer, Ku čoku ďe fer, Ku roţîļi ďe oţăl – Să kaţ skrisa la [Măriĭa] Să kaţ skrisa, Şi-n lung şi-n lat, Să kaţ şi ači în sat. Ďe o fi în ţară, Să-ĭ puńem skară. Ďe o fi în munťe, Să-ĭ puńem punťe, Da ďekă o fi în sat, Să vină la vorbă, Şi la svat.Kă ĭo înpung pe ĭel, Pe ĭel, pe mumă-sa, Pe ta-su, Pe fra-su, Pe sor-sa, Şi pe naş-su, Pe muaşă-sa, Pe birou ďin sat: Să-l îngeme la însurat. Să nu-ĭ ďa să bĭa, Să nu-ĭ ďa mînka, Ńič ďe sămn să durmĭa, Pănă skrisa n-o kata, Şi ďe [Măriĭa] să ďa. |
Ti košuljo, Od kad si satkana, Od kada si urađena, I nošena, Ni jedan posao ti nisam dala, A od ove večeri velike, Da ti naložim službu veliku, Da služiš, Al da se ne tužiš: Da se pretvoriš u blavora na nebu, Sa gvozdenim kljunom, Sa krilima od čelika – Da potražiš [Marijinog] suđenika, Da potražiš suđenog Uzduž i popreko, Da potražiš i tu u selu. Bude li u državi, Da mu postavimo stube, Bude li u planini, Da mu postavimo brvno, Bude li u selu, Da dođe na veridbu I u svatove.Jer ja podbadam njega, Njega, i majku njegovu, Oca njegovog Brata njegovog, Sestru njegovu, I kuma njegovog, I babicu njegovu, I seoskog birova: Da ga na ženidbu teraju. Da mu ne daju da pije, Da mu ne daju da jede, Da mu ne daju da spava, Dok sudbinu svoju ne potraži, I dok kod [Marije] ne dođe. |
* K o m e n t a r: Basma se govori devojci koja želi da se uda za onoga momka koga joj je sudbina zapisala u času rođenja. Ime devojke sastavni je deo basme, da bi suđenice znale kome treba da ispune zapisanu sudbinu.
Kazivač: Magdalena Dobrivojević (Ļina lu Iļeşoana), rođena Šonić u Prahovu1925. godine
Zapis obradio: V. Trailović Mesto: Prahovo Opština: Negotin
POVESŤA LU DUMŃEZĂUA pļekat un uom mare, |
BOŽJA PRIČAPošo jedan golem čovek, |
* K o m e n t a r: Fragment bajalice koja se izgovara teško oboleloj osobi, koja se dugo muči, da joj se olakša smrt, ukoliko joj je tako suđeno, ili da se povrati i ozdravi.
Kazivač: Savica Đorđević, zapis. D. Balčanović, Samarinovac, 25.12.2011. [Kmp.] (Prevod: Durlić)
Zapis obradio: D. Balčanović Mesto: Samarinovac Opština: Negotin
ALUNA VOĬŃIŚASKĂ |
VOJNIČKI LEŠNIK |
| Kum ńimа nu prinđе аrźintu, Şî kum kuаsа n-а tаĭаt ĭаrbа, Şî kum nu prinđе pаnа аpă, Şî kum аuru nu prinđе ruźinа, Şî kum nu sа prinđе pituļiku, Аşа sî nu sа prindă đi mińе plumbu, Numа sî trаgă în fĭаrigă înflurită. Kum ĭе mаrmuru đi tаrе, Kum nо-l strаbаćе plubmu şî kuţîtu, Аşа sî fiu şî ĭо đi tаrе; Kum fug tuаćе rîаļiļi đi tаmîńе, Аşа sî fugă rîаļiļi şî đi lа mińе; Kum ĭе kuоpilu fаkut ku nаruоk şî drаg Аşа tuоt drаgu sî fiĭе ku mińе. Sî rаmîn viu, Кurаt şî luminаt, Kа stаuа pi śĭеrĭ, Kа ruаuа pi pоmînt. |
Kаkо nikо nе uhvаti živu, Kаkо kоsа nе pоsеčе trаvku, Kаkо pеrо nе ukvаsi vоdа, Kаkо rđа nе uhvаti zlаtо, Kаkо је nеuhvаtlјiv mаli cаrić, Tаkо mеnе mеtаk dа nе hvаtа, Nеkа оdе u rаscvеtаnu pаprаt. Kао štо је mеrmеr јаk, Kаkо gа nе prоbiја mеtаk i nоž, Tаkо dа budеm јаk i ја; Kаkо tаmјаn gоni zvаkо zlо, Tаkо nеk sе zlо i mеnе klоni; Kаkо је kоpilе u srеći rоđеnо, Tаkо i mеnе nеk srеćа prаti. Dа оstаnеm živ, Čist i svеt, Kао zvеzdа nа nеbu, Kао rоsа nа zеmlјi. |
* K o m e n t a r: Мuškаrаc kоmе prеdstојi оdlаzаk u vојsku ili rаt, nа Prеоbrаžеnjе (la Pobražîmĭ), izmеđu pоnоći i prvih pеtlоvа, оdlаzi dо unаprеd izаbrаnоg lеšnikа, skidа sе dо kоžе i stаје licеm prеmа istоku, а lеđimа prеmа izаbrаnој grаni. S rukаmа pоzаdi, zаhvаtа grаnu i sаviја је dо strаžnjicе dа bi guzоvimа uhvаtiо i оtkinuо јеdаn lеšnik, trudеći sе dа tо budе bоkоr оd trоlеšnikа. Nе оblаčеći sе, vеć tаkо nаg, s оdеćоm i ubrаnim lеšnikоm u rukаmа, оdlаzi dо mеstа gdе је rаniје uоčiо rаscvеtаnu pаprаt i nа isti nаčin, guzоvimа, ubеrе njеn cvеt, fluаrе đi fĭаrigă. Теk оndа mоžе dа sе оbučе i vrаti kući gdе, u tоku prеpоdnеvа, оd trоlеšnikа izаbеrе nајbоlјi i, sеdеći nа kućnоm prаgu, izbuši gа šilоm i krоz rupicu iščаčkа јеzgrо. U isprаžnjеnu lјusku stаvi, u čеsticаmа, živu (аrźint viu), kоmаdić mеrmеrа (mаrmur), kоmаdić plоvkinоg pеrа (pаnă đi rаţă), kоmаdić livаdskе trаvе kоја је pоslе kоsаčа оstаlа nеpоsеčеnа, kоmаdić tаmјаnа (tаmîńе), čеsticu zlаtа, оbičnо sаstrugаnu sа zlаtnоg prstеnа, dеlić nоktа vаnbrаčnо rоđеnоg dеtеtа (ungĭе đi kоpil fаkut đi kuоpil), kоščicu ptičicе cаrić (uоs đi pituļik) i, nаrаvnо, cvеt pаprаti. Lеšnik sе zаtim zаliје vоskоm i nаd njim sе, uz upаlјеnu slаvsku svеću, tu, nа prаgu, triput izgоvаrа bаsmа navedenog sаdržаја. Оvаkо priprеmlјеn vојnički lеšnik је rаniје, kаd sе u rаt оdlаzilо u sоpstvеnој оdеći, ušivаn u rеvеr kаputа, а dаnаs sе stаvlја u plаtnеnu vrеćicu i nоsi u gоrnjеm lеvоm džеpu unifоrmе, ili, uviјеn u nоvinе i оmоtаn lеplјivоm trаkоm, u nоvčаniku uz оstаlа ličnа dоkumеntа. Ovaj lešnik se najčešće zove aluna voĭńiśaskă (vojnički lešnik), ili aluna đeskîntată (prebajani lešnik).
Kazivač: Javorka Janković (r. 1952), Gornjane, Porečka Reka, opšt. Bor, Zapis: Durlić, 1996.
Literatura: Паун Ес Дурлић, Леска као мушки апотропеон поречких Влаха, Гласник Етнографског института САНУ, књ. XLV, Београд 1996, стр. 137-143.
ĐESKÎNĆEK ĐE MOROĬU ĂL VIUApļekat Iļiĭ ku Sînćeļiĭ * Logički deo bajalice koji je ispušten. |
BAJALICA ZA ZAŠTITU OD ŽIVIH VAMPIRAPošli Ilija i Sintelija |
K o m e n t a r: Bajanje izvode i muškarci i žene.
[Baje se] cerovim štapićem i nožem. Uzme se voda ili katran u neki sud. Ako je katran, stavi se žar u sud i dimi stoka, ili čovek, koji je bolestan. Ako se baje vodom, daje im se da piju. Sursa: Anuarul1942, p. 370
Kazivač: nepoznat, zapis Iona Mušlea iz 1942, Anuarul arhivei de folklor,
Zapis obradio: Durlić Mesto: Podgorac Opština: Boljevac
ĎESKÎNŤEK „ĎE BOALĂ” |
BAJALICA „OD BOLJKE” |
| Ďe albiń – buşťeńiń, Ďin buşťeńin – čară, Ďin čară – lumină! Lumina să aprinsă, Raĭu să ďeşkisă! În raĭu čińe şeďe? Maĭka Prečesta, Ku fată ļingă ĭa. Fata să kirăĭa, Să ļikăĭa! – Če feťiţă ťe kirăĭ, Ďe nu pot să dorm, În matăsurļi meļe, Ďe văĭtăturļi tăļe? Če ťe vaĭţ, Če ťe oļikăĭ?Duče la (Mariĭa) ďeskîntătoare, Kă ĭ-am dat ďeskînťeku-n ļimbă, Şi ļaku în mînă: Să-ţ ďa la kap, Kap ďe kamănak; Înainťe ďe oĭkişorĭ Patruzăč ďe svînţişorĭ, La mîna ďirĭaptă Trămurare voĭničaskă – Să ťe străžuĭaskă, Şi să ťe păzaskă! La mînă stîngă – kruče svîntă, La ińimă – ińima ďe vidră, La pičoare – lanţ pakurareşť: Ďi la zorĭ şi pănă la kinďiĭe, Ńimik să nu măĭ măreşť! |
Od pčela – voština, Od voštine – vosak, Od voska – svetlo! Svetlo se upalilo, Raj se otvorio! U raju ko sedi? Majka Prečista Sa ćerkom kraj sebe. Devojka je vrištala, Cičala! – Zašto vištiš, devojče, Da ja ne mogu da spavam U svojoj svili Od tvoga vajkanja? Što kukaš, Što se gušiš?Idi kod (Marije) vračare, Jer sam joj bajalicu na jezik stavila, I lek u ruke dala: Da ti na glavu stavi, Svetačku kapu; Pred oči da ti stavi Četrdeset svetaca; Na desnicu ruku Mušku snagu – Da te čuvaju, I da te paze! Na levu ruku – krst sveti, Na srce – srce od vidre, Kod nogu – lanac pastirski: Od zore do podneva, Ni za šta da ne mariš! |
K o m e n t a r: Bajalica „od boljke” (padavice, epilepsije).
Zapis obradio: V. Trailović Mesto: Prahovo Opština: Negotin
* Napomena: Bajalice su preuzete sa sajta etnologa Pauna Durlića, uz njegovu saglasnost.
Ovaj tekst je objavljen u decembru 2019, u okviru temata Mitološki Libartes.
Pročitajte sve tekstove objavljene u rubrici Poezija.